Σπύρος Μιχαλόπουλος
Ένας πολύ ταλαντούχος και ακούραστος σκηνοθέτης, ένας καλλιτέχνης με κατασταλαγμένες απόψεις και σημαντικό λόγο. Ο Σπύρος Μιχαλόπουλος μας έκανε την τιμή να συνομιλήσουμε για όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τον δημιουργό του Όρκου που έρχεται σύντομα στην Κρατική Τηλεόραση. Περπατήσαμε μαζί του στα χαλάσματα της παλιάς Ιωνίας των υφαντουργείων, στα απομεινάρια μιας Ελλάδας που τείνει να ξεχαστεί αλλά φιλοξένησε στην ακμή της το πάθος και τη δημιουργικότητα ενός ολόκληρου λαού. Διαβάστε με πολύ προσοχή τις απαντήσεις του-απόσταγμα ζωής και δημιουργίας.
Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια για τον Όρκο;
Ο ‘Όρκος είναι μια νέα ιατρική, αστυνομική, κοινωνική σειρά, 36 επεισοδίων που θα ξεκινήσει στην ΕΡΤ τον Φεβρουάριο του 22. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό σενάριο της Τίνας Καμπίτση με πρωταγωνιστές τον Γιάννη Στάνκογλου, την Άννα Μαρία Παπαχαραλάμπους, τον Γιώργο Γάλλο, την Λουκία Μιχαλοπούλου, τον Δημοσθένη Παπαδόπουλο, τον Προμηθέα Αλιφερόπουλο, τον Νίκο Πουρσανίδη, τον Σήφη Πολυζωίδη και πολλούς άλλους.
Έχετε ξεκινήσει γυρίσματα;
Από την 1η Νοέμβρη ξεκινήσαμε γυρίσματα και έχουμε φτάσει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο παραγωγής. Αυτό που συμβαίνει είναι μαγικό. Πάντα ήταν μαγικό. Πώς μια σκηνή παίρνει σάρκα και οστά, και γίνεται οργανική και λειτουργική. Το αποτέλεσμα είναι άκρως κινηματογραφικό, τόσο στην αισθητική, όσο και στην ουσία της σκηνοθετικής τεχνικής.
Στον απόηχο των πρόσφατων σοβαρών ατυχημάτων σε ξένα κινηματογραφικά sets πως θα σχολιάζατε, με βάση την εμπειρία σας, την αντίστοιχη ελληνική πραγματικότητα όσον αφορά τα μέτρα ασφαλείας;
Πρέπει να κατανοήσουμε ότι ένα γύρισμα δεν είναι απλό πράγμα. Διαβάζει κάποιος μια φράση για παράδειγμα “ ο ήρωας μπαίνει στο αυτοκίνητό του και βρέχει”. Μια απλή φράση. Αυτό για να γυριστεί παίρνει πολύ χρόνο. Εννοώ ότι η πολυπλοκότητα ενός γυρίσματος εμπεριέχει και απρόβλεπτα γεγονότα. Αυτά τα απρόβλεπτα γεγονότα κάθε παραγωγή είναι υποχρεωμένη να τα προβλέψει και να τα ασφαλίσει. Κάποιες φορές συμβαίνει και γίνεται, κάποιες φορές όχι. Ποτέ δεν ξέρεις τι θα συμβεί.
Τα ατυχήματα αυτά που συνέβησαν, είναι εξαιρέσεις σε μεγάλα sets, αλλά όχι σε μικρότερα. Όλα έχουν να κάνουν με το μέγεθος μιας παραγωγής. Σκοπός της παραγωγής είναι να μπορεί να παρέχει ασφάλεια. Όταν αυτή είναι μερική, τότε όλα μπορούν να συμβούν. Στην Ελλάδα συνέβησαν γεγονότα με πολύ σοβαρά ατυχήματα πρόσφατα. Αυτό όμως έγινε γιατί οι παραγωγοί προτίμησαν τη μείωση του κόστους παρά την ασφάλεια. Δεν κατανοούν ότι το κόστος είναι δυσανάλογο της απώλειας. Ότι πρέπει να ασφαλίζονται όλοι οι συντελεστές και όχι μόνο οι βασικοί (πρωταγωνιστές, σκηνοθέτης). Στο όνομα της συμπίεσης του budget γίνονται εγκλήματα.
Βλέπουμε μια στροφή πολλών δημιουργών και ηθοποιών στην Κρατική Τηλεόραση. Σε τι οφείλεται κατά τη γνώμη σας;
Η κρατική τηλεόραση είναι ένας γίγαντας που ξυπνάει. Είναι ευτυχία που σ’ αυτήν δουλεύουν άνθρωποι του χώρου με στόχο, όραμα, και υπομονή. Το να στήσεις μια κατάσταση απαιτεί χρόνο και σωστές επιλογές. Επιλογές που δεν είναι άκρως εμπορικές αλλά επιλογές με στόχο την ποιότητα. Ο ανταγωνισμός στα “φτηνά” είναι εύκολος. Ο ανταγωνισμός στην ποιότητα είναι πολύ δύσκολος. Και η κρατική τηλεόραση κερδίζει σ΄αυτό έδαφος. Με σωστές επιλογές και στόχο. Είναι ευλογία για έναν δημιουργό να δουλεύει με τέτοιες συνθήκες. Όχι εμπορικές αλλά ποιοτικές. Το τηλεοπτικό τοπίο αλλάζει και η κρατική τηλεόραση αποτελεί και θα αποτελέσει το μέλλον. Η εξωστρέφεια της ήταν ζητούμενο. Και το καταφέρνει.
Κινηματογραφικός VS τηλεοπτικός σκηνοθέτης; Υπάρχει ουσιαστική διαφορά ή μόνο το μέσο αλλάζει;
Καμία διαφορά. Μπορεί το μέσο να αλλάζει, αλλά δεν αλλάζει η ιδιότητα. Πάντα σκηνοθετείς. Μπορεί να ζητείται μια “έκπτωσή”, λόγω χρόνου, αλλά ο σκηνοθέτης είναι υποχρεωμένος να βρίσκει τρόπους να ξεπερνάει τον χρόνο. Είναι θέμα τεχνικής πάντα που πρέπει να την κατέχει. Όπως επίσης να ξέρει τους άξονες μιας παραγωγής. Ακούω συχνά ότι είναι θέμα χρημάτων. Ναι είναι κάποιες φορές, αλλά πάντα πρέπει να ξέρεις τι κάνεις και πώς σαν σκηνοθέτης θα διαχειριστείς το project. Το να έχεις πολλά χρήματα στη παραγωγή δεν σημαίνει πάντα καλύτερο αποτέλεσμα. Μη ξεχνάμε ότι υπάρχουν ταινίες με πολύ λίγα χρήματα που έφτασαν πολύ ψηλά. Όλα είναι θέμα χειρισμού.
Πώς βλέπετε σήμερα από απόσταση τη δουλειά σας στις Άγριες Μέλισσες; Συνεχίζετε να παρακολουθείτε τη σειρά;
Είχα την ευτυχία να δουλέψω σε μια σειρά που ήταν πρόκληση. Και φάνηκε αυτό. Οι Μέλισσες είναι ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο που θα γίνει μέτρο σύγκρισης στο μέλλον. Για όλους. Σκηνοθέτες, σεναριογράφους, παραγωγούς, κανάλια, ακόμη και θεατές. Πρέπει να το καταλάβουμε. Το μεράκι είναι πιο πάνω από τα χρήματα. Φέτος δεν προλαβαίνω να δω όλα τα επεισόδια, αλλά είμαι σίγουρος ότι οι συνάδελφοι κάνουν καλή δουλειά και πάνω στα χνάρια του αρχικού σχεδίου που χαράχτηκε πριν τρία χρόνια. Από αυτό το project όλοι θα βγουν νικητές. Κυρίως οι θεατές.
Έχετε δηλώσει ότι έχετε σκηνοθετήσει πλήθος διαφημιστικών. Υπάρχει κάποιο που έμεινε στην ιστορία ή θυμάστε με περισσότερη αγάπη;
Σκηνοθέτησα πάνω από χίλια πεντακόσια διαφημιστικά. Ο κόσμος της διαφήμισης για ένα σκηνοθέτη είναι άγριος, αλλά πολύ χρήσιμος. Μαθαίνεις το μέσον, μαθαίνεις πώς να είσαι συγκεκριμένος, και πώς να είσαι κοντά στη σημειολογία της σκηνοθεσίας. Κάθε πλάνο σου έχει στόχο. Την πώληση. Επομένως είναι μια πρόκληση. Άρα οι καλύτερες ταινίες είναι αυτές που τα προϊόντα πούλησαν. Τέτοιες έκανα πολλές. Άρα αυτές είναι οι καλύτερες. Είμαι τυχερός που κάποιες δουλειές μου έβγαιναν στον αέρα για πάνω από 12 χρόνια.
Έχοντας πίσω σας σπουδές στη σχολή του Λοτζ και μέντορα τον μεγάλο Κισλόφσκι, πώς θεωρείτε ότι σας βοήθησαν περισσότερο στην μετέπειτα ζωή και καριέρα σας;
Η σκηνοθεσία είναι μια διαφορετική επιστήμη. Η σκηνοθεσία περιλαμβάνει πολλές άλλες επιστήμες στον πυρήνα της. Από τη ψυχολογία, έως την κοινωνιολογία, τη ζωγραφική, τη λογοτεχνία, ή ακόμη και τη φιλοσοφία. Άρα οι σχολές είναι υποχρεωμένες να δίνουν όλα αυτά τα ερεθίσματα. Οι τεχνικές διδάσκονται βέβαια, αλλά όλα αυτά γίνονται αισθητά στη πράξη. Στο set. Καμία σχολή δεν μπορεί να σου διδάξει το set. Ο Κισλόφσκι στο set ήταν σαν πρωτάρης. Όχι από θέμα τεχνικής, την κατείχε στο μέγιστο, αλλά από τη μαγεία της επιλογής. Δεν είναι τυχαίο ότι έκανε πάνω από δέκα βερσιόν στο μοντάζ σε κάθε του ταινία. Πίστευε ότι η ταινία γίνεται στο μοντάζ. Είχε όμως προβλέψει να έχει από το γύρισμα τις επιλογές του όλες. Αυτό είναι το ζητούμενο. Κι αυτό προσπαθώ να κάνω, στο μέτρο του δυνατού.
Έχετε ξαναδεί πρόσφατα την Τριλογία του; Αν ναι, πως θα την τοποθετούσατε σε σχέση με την πολιτική και κοινωνική μετεξέλιξη της Ευρώπης την τελευταία δεκαετία;
Στην τριλογία ο Κισλόφσκι ανέδειξε τα προβλήματα της ευρωπαϊκής ένωσης που τα ζούμε τώρα. Μιας Ευρώπης δύο ταυτοτήτων με ανισότητες και ακροδεξιές τάσεις. Η οικονομική ένωση έφερε καταρρεύσεις στις τοπικές οικονομίες και πιέσεις των ισχυρών στους αδύνατους. Δεν είναι αυτή Ένωση. Τουλάχιστον όχι όπως την οραματίστηκαν τα κράτη στις αρχές της. Είναι μια ένωση καταστροφική, εσωστρεφής και φτιαγμένη στα μέτρα των οικονομικά δυνατών.
Παρακολουθώντας την πρόσφατη τηλεοπτική και κινηματογραφική παραγωγή, παρατηρούμε ότι οι περισσότεροι δημιουργοί αποφεύγουν να θίξουν την καθημερινότητα της πανδημίας που βιώνουμε. Αν συμφωνείτε, γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει;
Είναι αλήθεια αυτό, αλλά είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι τα projects αυτά είχαν δρομολογηθεί πριν την έξαρση της πανδημίας. Επομένως δεν θα ήταν δυνατό να προβλεφθεί κάτι τέτοιο. Από την άλλη, και αυτό είναι πολύ σημαντικό, δεν παίρνουν θέση οι σεναριογράφοι με τον φόβο ίσως της κακής υποδοχής από το κοινό. Σε μια κοινωνία που διχάζεται συνεχώς όποιος πάρει το ρίσκο και εκφράσει άποψη θα πρέπει να υποστεί και τις συνέπειες. Εξ άλλου όλες οι σειρές θέλουν να είναι διαχρονικές στην προβολή τους, άρα δεν θα σταθούν στην επικαιρότητα. Η πανδημία θα περάσει αργά ή γρήγορα, τότε οι δημιουργοί πρέπει να δουν τι άφησε στην κοινωνία, και να γράψουν για τις επιπτώσεις της, τόσο τις ψυχολογικές όσο και τις κοινωνικές.
Πέρα από τα τηλεοπτικά πράγματα, υπάρχει κάποιο θεατρικό έργο που θα θέλατε να ανεβάσετε στη σκηνή;
Λατρεύω το αρχαίο θέατρο, και θα ήθελα να ανεβάσω κάποτε μια τραγωδία. Έως τότε, έχω διάφορα στο μυαλό μου που θέλω να κάνω.
Έχετε σκηνοθετήσει μια κινηματογραφική ταινία. Πως ήταν η εμπειρία; Θα το ξανακάνατε;
Σκηνοθέτησα το ΛΟΥΝΑ ΜΠΑΡ το 2015, σπονδυλωτή ταινία σε σενάριο της Ειρήνης Λουκάτου. Η ταινία δεν παίχτηκε στις αίθουσες αλλά θα βγει σε μια νέα πλατφόρμα. Η εμπειρία ήταν συγκλονιστική και επίπονη. Επίπονη ψυχολογικά λόγω έλλειψης πόρων.
Θα ήθελα να κάνω και την δεύτερη μου ταινία σύντομα και νομίζω ότι θα το καταφέρω. Ίδωμεν.
Πως είστε «σε ώρα εργασίας»; Σας έχουν συμβεί ποτέ συγκρούσεις και αντιδικίες;
Γενικά είμαι ήρεμος στη δουλειά μου. Δεν δημιουργώ εντάσεις και στις συγκρούσεις είμαι περισσότερο καταπραϋντικός παρά εμπρηστικός. Υπήρξαν και περιπτώσεις όμως που ήμουν ίσως περισσότερο αγανακτισμένος, αλλά και πάλι για λίγο.
Έχετε δηλώσει μεταξύ άλλων ότι ολοκληρώσατε με επιτυχία σεμινάρια κινηματογραφοθεραπείας εγκληματολογίας και Θεάτρου-Φιλοσοφικής κριτικής. Τι αποκομίσατε; Ποια είναι η άποψη σας για τη δια βίου μάθηση;
Θεωρώ ότι ένας άνθρωπος πρέπει πάντα να μαθαίνει και να αποκτάει γνώσεις. Όχι πάντα για επαγγελματικούς λόγους αλλά για προσωπικούς. Η δια βίου μάθηση έχει το καλό ότι είναι εξ αποστάσεως, γεγονός που δίνει χρόνο και σε άλλα πράγματα. Τον καιρό της πανδημίας, έχοντας αρκετό χρόνο, έκανα στο ΕΚΠΑ τα παραπάνω σεμινάρια. Τα βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέροντα και με έσπρωξαν να ολοκληρώσω την ακαδημαϊκή μου αναζήτηση. Έτσι γράφτηκα και φοιτώ ήδη στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο στο τμήμα της Ιστορίας ελληνικού πολιτισμού, πράγμα που πάντα ήθελα από τα νιάτα μου. Είμαι και φοιτητής λοιπόν.
Θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι παραπάνω για την κινηματογραφοθεραπεία;
Η κινηματογραφοθεραπεία στοχεύει στη θεραπεία ψυχολογικών καταστάσεων, μέσω των ταινιών. Στην κινηματογραφοθεραπεία οι πελάτες για τους ψυχολόγους και οι θεατές για τους δημιουργούς μαθαίνουν να βλέπουν ταινίες ως «προσομοιώσεις» της ζωής τους. Μέσω αυτής της διαδικασίας ο δημιουργός αυτοαναλύεται με σκοπό να μεταφέρει στον δυνητικό θεατή την άποψη του για κάτι που πιθανώς θα τον βοηθήσει. Ενώ ο θεατής προσλαμβάνει την ταινία μέσω της διαδικασίας μεταβίβασης/αντιμεταβίβασης, και μέσω της ταύτισης εξελίσσεται θεραπευτικά.
Είναι επομένως πολύ σημαντικό στοιχείο για έναν δημιουργό να γνωρίζει τις διαδικασίες αυτές, ώστε να μπορεί να περάσει το μήνυμα του στον θεατή.
Η πληθώρα σκανδάλων στον καλλιτεχνικό χώρο έφερε μεταξύ άλλων ξανά στην επικαιρότητα το διαχωρισμό καλλιτεχνών σε κατεστημένο και προοδευτικούς. Πιστεύετε ότι υπό τις παρούσες συνθήκες έχει νόημα σήμερα οποιοσδήποτε συντηρητισμός στην καλλιτεχνική έκφραση;
Συντήρηση και Τέχνη ήταν πάντα σε αντιδιαστολή. Η Τέχνη σημαίνει πρόοδο, αναζήτηση έκφρασης μέσα από οποιοδήποτε μέσον. Οι καλλιτέχνες δεν διαχωρίζονται σε συντηρητικούς ή προοδευτικούς. Ο Διαχωρισμός, αν υπάρχει, έχει οικονομικό χαρακτήρα. Δηλαδή αν είσαι διάσημος δεν σημαίνει ότι είσαι και καλλιτέχνης, και μάλιστα καλός. Και το αντίθετο αν είσαι άσημος δεν σημαίνει ότι δεν είσαι καλλιτέχνης. Είναι καθαρά οικονομικοί οι λόγοι που χωρίζει το σύστημα τους ανθρώπους.
Πως κρίνετε τους τρέχοντες υγειονομικούς διαχωρισμούς; Πιστεύετε ότι θα φέρουν το ζητούμενο αποτέλεσμα;
Όταν μιλάς για διαχωρισμούς, τότε από μόνο του είναι λάθος. Γενικά η διαχείριση της πανδημίας είναι ελλιπής αν όχι τελείως λάθος. Θα έπρεπε να δοθεί βάρος στην σωστή πληροφόρηση, με στρατηγική, στην επάνδρωση των νοσοκομείων, την δημιουργία ΜΕΘ, μεγαλύτερο στόλο στα ΜΜΜ.Ο διαχωρισμός θα φέρει πολύ άσχημα αποτελέσματα. Περνάει αυτό στη κοινωνία και την διαβρώνει. Και η διάβρωση σημαίνει κατάρρευση.
Τι σχέδια έχετε ακόμη για φέτος, πέρα από τον Όρκο;
Προς το παρόν μόνο ο Όρκος είναι μπροστά μου. Μετά βλέπουμε.
Τι σας ξεκουράζει μετά από μια κοπιαστική μέρα στο πλατώ;
Η επιστροφή στο σπίτι και στους αγαπημένους μου. Ένα καλό ουίσκι, και ένα βιβλίο.
Production: "MEDIA WAREHOUSE"
Συνέντευξη: Τάσος Ντερτιλής
Φωτογράφος: Νίκος Ζαχαρόπουλος
Styling: Κωνσταντίνος Πανταζώνας
Make up artist: Κατερίνα Μαντοπούλου
Βοηθός φωτογράφου: Νάσια Τούσουλη
Eυχαριστούμε θερμά την εταιρία "Pantazonas Fashion Stores" για την χορηγία
