Λίστες Καλύτερων Ταινιών και…λοιπές ιστορίες για αγρίους
Από τον Τάσο Ντερτιλή
Εδώ και 70 χρόνια, το κινηματογραφικό περιοδικό Sight & Sound που εκδίδεται κάθε μήνα από το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου, δημοσιεύει ανά δεκαετία μια λίστα 100 καλύτερων ταινιών από καταβολής κινηματογράφου, η οποία συντάσσεται κατόπιν σχετικής ψηφοφορίας μεταξύ κριτικών κινηματογράφου (κυρίως) και λοιπών ανθρώπων «των γραμμάτων και των τεχνών» (προγραμματιστές, επιμελητές, ακαδημαϊκοί και λοιποί). Στην προηγούμενη ψηφοφορία του 2012, στην κορυφή της λίστας με 191 ψήφους ήταν ο Δεσμώτης του Ιλίγγου του Άλφρεντ Χίτσκοκ, ακολουθούμενος από τον Πολίτη Κέιν του Όρσον Γουέλς (157 ψήφοι) και το Tokyo Story του Γιασουχίρο Όζου (107 ψήφοι).
Στη φετινή λίστα όλους τους παραπάνω προσπέρασε στο δρόμο προς την κορυφή και τη θέση της καλύτερης ταινίας όλων των εποχών, η ταινία της Βελγίδας Σαντάλ Άκερμαν Jeanne Dielman 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles, μια πειραματική ουσιαστικά ταινία διάρκειας 202 λεπτών όπου…
Όπου τι; Και ποια είναι αυτή; Θα ρωτήσει το ευρύτερο σινεφίλ κοινό που κατά πάσα πιθανότητα αγνοεί ακόμη και την ύπαρξη της. Δεν είναι ακριβώς έτσι τα πράγματα αλλά δεν απέχουν και πολύ από το να χαρακτηρίζουν την θλιβερή σύγχρονη πραγματικότητα της κινηματογραφικής κοινότητας τα παραπάνω εύλογα ερωτήματα. Η Jeanne Dielman αποθεώθηκε στην εποχή της, ιδιαίτερα από την Αμερικανική κριτική, ως επαναστατικό δείγμα κινηματογράφου, κάνοντας διάσημη την 25χρονη τότε Βελγίδα καλλιτέχνη. Η ιστορία δεν δικαίωσε τόση φήμη αφού οι επόμενες ταινίες της πέρασαν λίγο πολύ απαρατήρητες και η ίδια η Άκερμαν ασχολήθηκε και με άλλες μορφές τέχνης.
Ένα άλλο ερώτημα ίσως θα ήταν πιο καίριο: τι μεσολάβησε τα τελευταία δέκα χρόνια που έκανε την Σαντάλ Άκερμαν να βρεθεί από την 36η θέση στην κορυφή της λίστας, εκτοπίζοντας ιερά τέρατα όπως ο Γουέλς, ο Χίτσκοκ και ο Όζου. Μα το κίνημα #meToo και η συμπεριληψιμότητα που ασπάζονται πολλοί από τους 1639 που συμμετείχαν στην νέα ψηφοφορία. Η Jeanne Dielman, ένα φορμαλιστικό πείραμα εφαρμογής των αρχών του στρουκτουραλισμού στην 7η τέχνη το οποίο ουσιαστικά καταργεί την κινηματογραφική αφήγηση, αφαιρώντας από το κάδρο την πλοκή και επαναφέροντάς την μέσα από τη φόρμα, έγινε λόγω περιεχομένου το όχημα για τις ορθοπολιτικές αντιλήψεις και την πολιτική ατζέντα πολλών ψηφοφόρων με αποτέλεσμα να βρεθεί αδόκητα στην κορυφή.
Λόγω περιεχομένου λοιπόν, αφού αυτή η «ιστορία» της καθημερινότητας μιας μητέρας μικρού παιδιού που εκδίδεται, δεχόμενη πελάτες στο διαμέρισμά της, αποτελούμενη από μακροσκελείς σεκάνς με ακίνητη την κάμερα στην κουζίνα του σπιτιού της, θεωρήθηκε πρότυπο φεμινιστικής αντίληψης για την εικόνα της γυναίκας στην 7η τέχνη. Η ίδια η Άκερμαν, κόρη επιζώντων του Άουσβιτς, σε δηλώσεις της είχε μιλήσει για την ιδιαίτερη σχέση της με την μητέρα της που ενέπνευσε αυτή την ταινία χωρίς να κάνει λόγο για φεμινισμό ή άλλες σύγχρονες αντιλήψεις περί πολιτικής ορθότητας. Εξάλλου ο θάνατος της μητέρας της το 2014 την βύθισε στην κατάθλιψη και την οδήγησε όπως λέγεται στην αυτοκτονία το 2015 σε ηλικία 65 ετών. Η Jeanne Dielman λοιπόν είχε προφανώς ένα βαθύτερο υπαρξιακό υπόβαθρο, πέρα από φεμινιστικές μόδες και ορθότητες ωστόσο ο άκαμπτος φορμαλισμός της και η αντι-κινηματογραφικότητά της σε συνδυασμό με την ολοσχερή σήμερα υποχώρηση της σύνδεσης κινηματογράφου και στρουκτουραλιστικών θεωριών, την έχουν μετατρέψει σε ένα σημαντικό για την εποχή του αλλά ξεπερασμένο σήμερα φορμαλιστικό πείραμα. Σαφώς και έχει θέση στη λίστα των 100 ταινιών αλλά όχι φυσικά στην κορυφή προκειμένου να εκπληρώσει την επιεικώς γελοία ατζέντα του ορθοπολιτικού λόγου.
Ίσως έφθασε ο καιρός να καταργηθούν οι κάθε είδους λίστες και να σταματήσουν οι κριτικοί να ασχολούνται με trivia σε μια εποχή που η ίδια η υπόσταση της κινηματογραφικής εμπειρίας κινδυνεύει με αφανισμό. Λίστες όπως αυτή του Sight & Sound προσφέρονται μόνο για τρολάρισμα και εσωτερική κατανάλωση. Εδώ τα καλά φιλμάκια! πάρε, πάρε. Έχουμε και Άκερμαν, έχουμε και Χίτσκοκ, Σπιλμπεργκ; Όχι δεν έχουμε!
Παρακάτω η πλήρης λίστα για όσους έχουν την περιέργεια.
https://www.bfi.org.uk/sight-and-sound/greatest-films-all-time