Οι Στοιχειωμένοι στο Μέγαρο Μουσικής

Οι Στοιχειωμένοι, Δημήτρης Μαραμής, Θάνος Παπακωνσταντίνου ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού μουσικού θεάτρου γίνονται μιούζικαλ τα αριστουργηματικά ελληνικά δημοτικά τραγούδια το Γιοφύρι της Άρτας και Του Νεκρού Αδελφού, ενώ συμπληρώνονται ως τριλογία από το ζωντανό έως και σήμερα θρύλο της Άμφισσας, Το Στοιχειό της Χάρμαινας.

Ο Δημήτρης Μαραμής μετά τον πρωτοποριακό Ερωτόκριτο καταθέτει το δεύτερο έργο του στο χώρο της μουσικοθεατρικής σκηνής, το σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ Οι Στοιχειωμένοι, που συνδυάζει αυθεντικά αριστουργήματα της ελληνικής δημοτικής ποίησης με ένα σύγχρονο πρωτότυπο ποίημα σε ποίηση του Σωτήρη Τριβιζά. Ένα έργο παραγγελία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών τη σκηνοθεσία του οποίου έχει αναλάβει ο Θάνος Παπακωνσταντίνου.

Στους Στοιχειωμένους η μουσική γλώσσα του Δημήτρη Μαραμή χαρακτηρίζεται από μία συνεχόμενη κι έντονη χορευτική μουσική, που ποικίλλει από διαφορετικούς κι εναλλασσόμενους ρυθμούς και χαρακτηρίζεται από ακατάπαυστη ροή πλούτου μελωδιών. Ο μελωδιστής συνθέτης αυτή τη φορά αντλεί έμπνευση από την ελληνική μουσική παράδοση, αλλά και από την ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο, γεννώντας ένα πρωτότυπο και προσωπικό μουσικό ιδίωμα. Δεν είναι τυχαίο που επιλέγει ενορχηστρωτικά κυρίως ξύλινα και χάλκινα πνευστά αλλά κι ερμηνευτές με κριτήριο τα γήινα χρώματα των φωνών τους και την αμεσότητα της τραγουδιστικής τέχνης του καθενός.

Όπως είπε ο ίδιος ο συνθέτης στην παρουσίαση του έργου, μεταξύ άλλων, «…στους Στοιχειωμένους έχουμε να κάνουμε με την προφορική παράδοση, με την ποίηση που σμιλεύτηκε και διαδόθηκε από στόμα σε στόμα μέσα στους χειμώνες της ιστορίας του τόπου μας. Ο τραγικός ποιητής είναι εδώ ο ανώνυμος λαός. Μέσα στα δημοτικά τραγούδια Του γιοφυριού της Άρτας και Του νεκρού αδελφού κρύβονται οι αρχέγονοι μύθοι που γέννησε ο πρωτόγονος ψυχισμός του ανθρώπου στο ξημέρωμα της ιστορίας του. Δεσμοί αίματος, σχέσεις μάνας και κόρης, μάνας και γιου, αδερφής και αδερφού, άντρα και γυναίκας, εραστή και ερωμένης. Από την άλλη πλευρά, ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να αποδεχθεί συναισθηματικά τον θάνατο, δεν αποδέχεται ποτέ το τέλος, κι ας του υπενθυμίζει η λογική πως είναι το μόνο πράγμα που δεν μπορεί να νικήσει. Στους Στοιχειωμένους η συνθετική γλώσσα δομείται σε μια συνεχόμενη κι έντονα χορευτική μουσική, που ποικίλλει από διαφορετικούς κι εναλλασσόμενους ρυθμούς και χαρακτηρίζεται από ακατάπαυστη ροή μελωδικών σχημάτων. Πριν ξεκινήσω τη σύνθεση των Στοιχειωμένων έκανα μια αρκετά μεγάλη έρευνα στη μουσική παράδοση της χώρας μας, αλλά και της ανατολικής Ευρώπης, των Βαλκανίων και της Μεσογείου, συλλέγοντας στοιχεία με τα οποία εμπλούτισα το προσωπικό μου μουσικό ιδίωμα. Έγραψα μουσική με στόχο να υπηρετήσει τη δραματουργία των παραπάνω δημοτικών ποιημάτων. Για την ενορχήστρωση επέλεξα κυρίως ξύλινα και χάλκινα πνευστά, ώστε να βρίσκονται πιο κοντά στον διονυσιακό και παγανιστικό ήχο της υπαίθρου. Όσον αφορά στους οχτώ ερμηνευτές του έργου, οδηγήθηκα σε αυτούς με κριτήριο το γήινο χρώμα της φωνής τους. Μολονότι προέρχονται από διαφορετικούς μουσικούς χώρους, διακρίνονται όλοι για την αμεσότητα και την αυθεντικότητα της ερμηνείας τους».

Θεματολογικά οι Στοιχειωμένοι πραγματεύονται μια ανθρωποθυσία (Γιοφύρι της Άρτας), τη διαδεδομένη δοξασία για τους βρικόλακες (Νεκρού Αδελφού) κι έναν ανεκπλήρωτο έρωτα, που οδηγεί στην αυτοκτονία και παραπέμπει στη λαϊκή δοξασία για τα «στοιχειά», για τις ψυχές δηλαδή των νεκρών, που δεν βρίσκουν ανάπαυση μετά τον θάνατο (Στοιχειό της Χάρμαινας). Τα τραγούδια αυτά, που απαντούν επίσης σε διάφορες παραλλαγές σε όλους τους λαούς των Βαλκανίων αλλά και σε αρκετές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, συνδέουν τον άνθρωπο με τους αρχέγονους φόβους και τις αρχέγονες δοξασίες του και αποτελούν γέφυρα ανάμεσα στη σύγχρονη και την παλαιότερη εποχή. Και τα τρία τραγούδια συνδέονται μεταξύ τους με κοινούς εκφραστικούς τρόπους και κοινές θεματικές και μας δίνουν μια εικόνα μιας προβιομηχανικής κοινωνίας, φτωχότερης ασφαλώς σε υλικά αγαθά αλλά πλουσιότερης σε ποίηση και μαγεία.

Ο σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου και Οι Στοιχειωμένοι

Σταθερός προσκεκλημένος και αφανής πρωταγωνιστής σχεδόν σε όλα τα δημοτικά τραγούδια είναι ο Χάρος, δηλαδή ο θάνατος. Η περιβολή του είναι μαύρη κι εργαλείο του το δρεπάνι, έρχεται να θερίσει με τους πιο απίθανους τρόπους τη ζωή των θυμάτων του αλλάζοντας διαρκώς μορφές. Πότε με τη μορφή κεραυνού, πότε με τη μορφή του νερού, πότε με τη μορφή της πέτρας, πότε με τη μορφή της ξενιτιάς, πότε σαν έφιππος καβαλάρης.

Αν τα δημοτικά τραγούδια ήταν μόνο ιστορίες ανθρώπων, εύκολα θα μπορούσαμε να τα κατατάξουμε στο είδος της λογοτεχνίας τρόμου. Η εφευρετικότητα και η αγριότητα των περισσότερων ιστοριών, πλεγμένη πάντα με γνήσιο λυρισμό, είναι ομολογουμένως αριστοτεχνικής σύνθεσης. Τα δημοτικά είναι τελετουργικά τραγούδια γραμμένα ως επί το πλείστον για να συνοδεύουν γιορτές και τελετές μέσα στον κύκλο της ζωής των ανθρώπων. Κι ενώ, καταρχήν, οι ιστορίες αυτές φαίνονται να μιλούν μόνο για το θάνατο, στην πραγματικότητα είναι κομμάτια μιας ευρύτερης αφήγησης που πραγματεύεται το θάνατο και την αναγέννηση της φύσης.

Οι Στοιχειωμένοι του Δημήτρη Μαραμή αποτελούνται από τρία δημοτικά τραγούδια μελοποιημένα για έναν οκταμελή χορό. Μια βραδιά Αποκριάς, οκτώ νεκροί βγαίνουν απ’ τους τάφους τους για να μας τραγουδήσουν το θάνατό τους, να ζήσουν ξανά, να πεθάνουν ξανά και τραγουδώντας να γιορτάσουν τον αέναο κύκλο θανάτου και αναγέννησης της φύσης. Να γιορτάσουν τη “Μαύρη Γη”.»

Το έργο, που όπως δήλωσαν οι συντελεστές του, σέβεται απόλυτα το κείμενο τον δημοτικών ποιημάτων, ανεβαίνει για δύο μόνο παραστάσεις στις 28/2 και 1/3. Με βάση τα αποσπάσματα που ακούστηκαν στην παρουσίαση αλλά και το παρακάτω βίντεο, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα εντυπωσιακό, ουσιαστικό και αρκετά gothic οπτικοακουστικό έργο. Ευχή μας είναι η αποδοχή από το κοινό να οδηγήσει και σε περαιτέρω παραστάσεις…