Έτος Σκαλκώτα το 2019 στο Μέγαρο Μουσικής
Από τη συνέντευξη τύπου στη Μουσική Βιβλιοθήκη
Με αφορμή τη συμπλήρωση των 70 χρόνων από το θάνατο του Νίκου Σκαλκώτα, οι τέσσερις μεγάλοι φορείς που συστεγάζονται στους χώρους του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών ονομάζουν το 2019 «Έτος Σκαλκώτα» και διοργανώνουν στο Μέγαρο μια σειρά από επετειακές εκδηλώσεις, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, συναυλίες, συζητήσεις, έκθεση, διεθνές συνέδριο, διαγωνισμό σύνθεσης και εκπαιδευτικά προγράμματα. Ενώνουν έτσι για πρώτη φορά τις καλλιτεχνικές και επιστημονικές τους δυνάμεις σε μια συλλογική πορεία καθόλη τη διάρκεια του έτους, που θα αποδώσει την τιμή που αρμόζει στο μεγάλο Έλληνα μουσουργό.
Στο πλαίσιο του «2019 Έτος Σκαλκώτα» ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής με την Μουσική του Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», ο Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και η Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Χουρμουζίου-Παπαϊωάννου, συνδιοργανώνουν σειρά εκδηλώσεων, που στόχο έχουν να μας ξανά-συστήσουν τον Έλληνα συνθέτη και την ιδιοφυΐα της μουσικής του. Φιλοδοξούν παράλληλα να καταδείξουν ότι η μουσική του Σκαλκώτα, συναρπαστική και απρόβλεπτη, μπορεί να μιλήσει απευθείας όχι μόνο στους «γνώστες», αλλά και στο ευρύτερο κοινό.
Η ευτυχής συγκυρία της πρόσφατης παραχώρησης του Αρχείου Σκαλκώτα από το Ίδρυμα Αιμιλίου Χουρμουζίου-Μαρίκας Παπαϊωάννου στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής και η επέτειος των εβδομήντα χρόνων από το θάνατο του συνθέτη ενεργοποίησαν ταυτόχρονα τους παραπάνω οργανισμούς. Άλλωστε και η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών συνδέεται με παλιούς ουσιαστικούς δεσμούς με τον συνθέτη, ο οποίος αποτελούσε εξέχον μέλος της και του οποίου έργα είχε την τιμή να παρουσιάσει σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση. Ήρθε ο καιρός, τόσο μέσα από την πληθώρα των εκδηλώσεων που πλαισιώνουν τις συγκινησιακά φορτισμένες συναυλίες στις αίθουσες του Μεγάρου Μουσικής, όσο και μέσα από το πολύτιμο Αρχείο του συνθέτη που είναι πλέον προσβάσιμο σε όλους, να δοθεί νέα ώθηση στην έρευνα και στη διάδοση του έργου του
Ο Νίκος Σκαλκώτας μαζί με μέλη της Ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Φωτογραφία από την περίοδο που ο Νίκος Σκαλκώτας είχε επιστρέψει στην Ελλάδα και εργαζόταν ως βιολονίστας σε συμφωνικές ορχήστρες. (1938-1940)
Επιγραμματικά και ανά είδος παρατίθενται οι εκδηλώσεις που έχουν ήδη προγραμματιστεί για το έτος 2019 και κυρίως για το πρώτο εξάμηνο.
ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ
Η Κρατική Ορχήστρα πραγματοποιεί σειρά συναυλιών στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης υπό τον τίτλο «Ο Σκαλκώτας και οι σύγχρονοί του», ως εξής:
• Παρασκευή 11 Ιανουαρίου, σολίστ Αντώνης Σουσάμογλου, βιολί, μουσική διεύθυνση Leon Botstein, συμπαραγωγή με το Μέγαρο Μουσικής
• Παρασκευή 10 Μαΐου, σολίστ Τιάνγουα Γιανγκ, βιολί, μουσική διεύθυνση Στέφανος Τσιαλής
• Παρασκευή 17 Μαΐου, σολίστ Άιναρ Στέεν Νέκλενμπεργκ, πιάνο, μουσική διεύθυνση Γιόαβ Τάλμι
Ειδικές συναυλίες με έργα Σκαλκώτα:
• Δευτέρα 14 Ιανουαρίου, Γιώργος Τσοντάκης, ένας μεγάλος έλληνας συνθέτης, σολίστ Απόλλων Γραμματικόπουλος και Παναγιώτης Τζιώτης, βιολί, Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών, μουσική διεύθυνση Νίκος Τσούχλος, Αίθουσα Δ. Μητρόπουλος, παραγωγή Μέγαρο Μουσικής
• Παρασκευή 15 Φεβρουαρίου, Αφιέρωμα της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στο Έτος Σκαλκώτα, σολίστ Νέλσον Φρέιρε, πιάνο, μουσική διεύθυνση Στέφανος Τσιαλής, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης, παραγωγή Κρατική Ορχήστρα Αθηνών
• Παρασκευή 12 Απριλίου Οι δύο Σχολές της Βιέννης: Χάυντν, Σούμπερτ, Σκαλκώτας, Trio El Greco, Αίθουσα Δ. Μητρόπουλος, παραγωγή Σύλλογος οι Φίλοι της Μουσικής
Επιπλέον εκδηλώσεις (κυρίως για το δεύτερο εξάμηνο) θα ανακοινώνονται κατά τη διάρκεια του Έτους.
ΣΕΙΡΑ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΝ «Ο ΣΚΑΛΚΩΤΑΣ ΣΗΜΕΡΑ»
Η Μουσική Βιβλιοθήκη του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής διοργανώνει στους χώρους της σειρά συζητήσεων με τους πρωταγωνιστές των συναυλιών του Έτους.
Οι πρώτες συζητήσεις είναι οι εξής:
• Πέμπτη 10 Ιανουαρίου, η διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης Στεφανία Μεράκου συνομιλεί με τον μαέστρο και μουσικολόγο Leon Botstein και τον συνθέτη Γιώργο Τσοντάκη
• Δευτέρα 11 Φεβρουαρίου, η υπεύθυνη του Αρχείου Ελληνικής Μουσικής της Μουσικής Βιβλιοθήκης Βάλια Βράκα συνομιλεί με τον διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών Στέφανο Τσιαλή.
Κατά τη διάρκεια του Έτους θα ανακοινωθούν περισσότερες συζητήσεις.
ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
Η Μουσική Βιβλιοθήκη διοργανώνει Διεθνές Μουσικολογικό Συνέδριο για τον Νίκο Σκαλκώτα υπό την αιγίδα της Διεθνούς Μουσικολογικής Εταιρείας (29 Νοεμβρίου-1 Δεκεμβρίου)
Στόχος της Βιβλιοθήκης είναι το Αρχείο του Νίκου Σκαλκώτα να αποτελέσει το κέντρο έρευνας για τον συνθέτη και σημείο αναφορά για όσους ασχολούνται με το έργο του. Για αυτό το σκοπό στις άμεσες ενέργειες συμπεριλαμβάνεται η ψηφιοποίηση όλου του υλικού και η σύνταξη ηλεκτρονικού καταλόγου περιεχομένων ώστε να διευκολύνεται η έρευνα από απόσταση. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι το αρχείο με την ψηφιακή του μορφή θα είναι διαθέσιμο και ανοιχτό σε όλους τους ενδιαφερόμενους.
Σχετικά με το Αρχείο, βλέπετε αναλυτικά παρακάτω.
ΕΚΘΕΣΗ
Ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής θα παρουσιάσει μια σύγχρονη έκθεση με αναλογικά και ψηφιακά μέσα, βασισμένη στο πρωτότυπο υλικό του Αρχείου του Νίκου Σκαλκώτα (Νοέμβριος-Δεκέμβριος)
"Nikos Skalkottas 4 Greek Dances". Εξώφυλλο δίσκου 45''. Ερμηνεύει η Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης υπό τη διεύθυνση του Δημήτρη Μητρόπουλου. (Ηχογράφηση 1956)
ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ
Η Ένωση Ελλήνων Μουσουργών θα προκηρύξει με συνέργειες διαγωνισμό σύνθεσης στην μνήμη του Νίκου Σκαλκώτα.
ΕΙΔΙΚΗ ΧΟΡΗΓΙΑ
Ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής απένειμε μετά από διεθνή διαγωνισμό μία ειδική χορηγία για εκπόνηση βραχυχρόνιας μουσικολογικής μελέτης στο Αρχείο Ν. Σκαλκώτα.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ
Στο πλαίσιο της επιτυχημένης σειράς της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Συγχαρητήρια για τη μουσική σας», θα υλοποιηθεί διαδραστικό πρόγραμμα για παιδιά 6-12 ετών, γύρω από τη ζωή και το έργο του συνθέτη (Νοέμβριος 2019).
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΕΚΤΟΣ ΜΕΓΑΡΟΥ
Ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσικής διοργανώνει σειρά ομιλιών και εκδηλώσεων σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, ανοίγοντας το δρόμο για εκδηλώσεις στο εξωτερικό (Νοέμβριος 2019).
Αναλυτικότερες πληροφορίες υπάρχουν στις ιστοσελίδες και τα προγράμματα όλων των φορέων που συμμετέχουν στη μεγάλη αυτή γιορτή.
Φωτογραφία του Νίκου Σκαλκώτα. Απεικόνιση του συνθέτη την περίοδο των σπουδών και της διαμονής του στο Βερολίνο (1927-1933)
Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΛΚΩΤΑ
Συγγραφέας: Γιάννης Σαμπροβαλάκης, Μουσικολόγος, Κέντρο Ελληνικής Μουσικής
Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες μορφές στο χώρο της ελληνικής μουσικής δημιουργίας κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1904 και μετά από πέντε χρόνια μετεγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Αθήνα. Σπούδασε βιολί με τον Τόνυ Σούλτσε στο Ωδείο Αθηνών (1912-1920) και αποφοίτησε σε ηλικία 16 ετών αποσπώντας την ανώτερη τιμητική διάκριση, το «Χρυσό Μετάλλιο Ανδρέα και Ιφιγένειας Συγγρού». Την επόμενη χρονιά, αξιοποιώντας την Αβερώφειο υποτροφία από το Ωδείο Αθηνών, ξεκίνησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Ανώτατη Ακαδημία Μουσικής του Βερολίνου με τον Willy Hess ως καθηγητή βιολιού. Από το 1923 το ενδιαφέρον του στρέφεται στη σύνθεση και σπουδάζει με τους Paul Kahn, Paul Juon, Philipp Jarnach και Kurt Weill (ενορχήστρωση), πριν γίνει δεκτός στην τάξη σύνθεσης του Arnold Schoenberg στην Πρωσική Ακαδημία των Τεχνών στο Βερολίνο (1927-1931), βασικό κέντρο προαγωγής της σύγχρονης μουσικής εκείνη την περίοδο, όπου σπούδασε με ιδιωτική υποτροφία από τον Μανώλη Μπενάκη. Στο μεσοπολεμικό Βερολίνο ο Σκαλκώτας αναπτύσσει αξιόλογη σταδιοδρομία τόσο ως συνθέτης ή ενορχηστρωτής όσο και ως μουσικός εκτελεστής κερδίζοντας την εκτίμηση των καθηγητών του, αλλά και του επαγγελματικού του περίγυρου. Με την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία οι συνθήκες της ζωής του δεν του αφήνουν πολλά περιθώρια για να επιβιώσει πλέον εκεί. Γύρω στο Μάρτιο του 1933 αναγκάζεται να εγκαταλείψει το Βερολίνο, αφήνοντας πίσω του τα χειρόγραφα 70 περίπου μουσικών έργων και επιστρέφει στην Αθήνα. Η επανένταξή του στους μουσικούς κύκλους της Αθήνας αρχικά τον δυσκόλεψε, γρήγορα όμως μπόρεσε να σταδιοδρομήσει εκ νέου, αρχικά ως ενορχηστρωτής στο Εθνικό Θέατρο και στη συνέχεια ως βιολονίστας στην Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών (μετέπειτα Κρατική Ορχήστρα Αθηνών) και στην Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, όχι όμως και ως συνθέτης καθώς το έργο του παρέμεινε, εν πολλοίς, άγνωστο εκείνη την εποχή. Στην Αθήνα δημιούργησε έναν αξιοθαύμαστο κατάλογο έργων, τόσο σε ποιότητα όσο και σε όγκο, συνθέτοντας πυρετωδώς περισσότερα από 100 έργα μέσα στα 16 χρόνια από την επιστροφή του ως τον απροσδόκητο θάνατό του τον Σεπτέμβριο του 1949, από περίσφιξη κήλης.
Η δημιουργία του περιλαμβάνει όλα τα είδη μουσικής, πλην της όπερας. Η ιδιομορφία του ύφους της μουσικής του έγκειται στην πρωτοτυπία της παράλληλης ενασχόλησης με δύο εντελώς διαφορετικά ιδιώματα: της τονικής και της ατονικής μουσικής γλώσσας, σε ανοιχτή συνομιλία με τη νεοκλασική τεχνοτροπία και την εθνική ταυτότητα. Στα τονικά του έργα συγκαταλέγονται οι περίφημοι 36 Ελληνικοί Χοροί για ορχήστρα (1931-1936), τα μπαλέτα Η Λυγερή κι ο Χάρος (1938/1947) και Η θάλασσα (1949), η Κλασσική Συμφωνία (1947) και η Μικρή Συμφωνία (Sinfonietta) σε σι ύφεση μείζονα (1948). Αντιστοίχως, στην ατονική ή δωδεκάφθογγη μουσική παραγωγή του, έργα όπως η Επιστροφή του Οδυσσέα (1942), οι 2 Συμφωνικές Σουίτες, τα Κοντσέρτα του (για βιολί, για πιάνο, για κοντραμπάσο, για δύο βιολιά, για βιολί και πιάνο, για βιολί και βιόλα), τα 32 Κομμάτια για πιάνο, οι 15 μικρές παραλλαγές για πιάνο, οι 4 Σουίτες για πιάνο, η σειρά έργων μουσικής δωματίου για πνευστά και πιάνο, η σειρά έργων για βιολί και πιάνο και τα κουαρτέτα εγχόρδων αποτελούν ορόσημο σχετικά με την ισορροπία μορφής και περιεχομένου, συνθετικής τεχνικής και μουσικής ωριμότητας.
Η αναγνώριση του έργου του υπήρξε ως επί το πλείστον μεταθανάτια. Μόνο τρία από τα έργα του εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ ελάχιστα έργα από αυτά της αθηναϊκής περιόδου ευτύχησε να τα ακούσει να εκτελούνται δημόσια. Εξαίρεση αποτελούν η μουσική μπαλέτου, ορισμένοι από τους 36 Ελληνικούς Χορούς και λιγοστά έργα μουσικής δωματίου. Αμέσως μετά το θάνατο του συνθέτη συστάθηκε μία άτυπη Επιτροπή Σκαλκώτα με πρόεδρο τον μουσικολόγο-μουσικοκριτικό Μίνω Δούνια, η οποία μετεξελίχθηκε το 1961 στην Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα, η οποία διαχειρίστηκε επί σειρά ετών το Αρχείο Σκαλκώτα, μέχρι αυτό να περάσει στο Ίδρυμα Αιμιλίου Χουρμουζίου-Μαρίκας Παπαϊωάννου στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ήδη όμως από το 1953, με την έκδοση της Μικρής Σουίτας για ορχήστρα εγχόρδων από τις εκδόσεις Universal άρχισε μία συστηματική προσπάθεια έκδοσης, δισκογράφησης και διεθνούς προώθησης του έργου του, κυρίως χάρη στις προσπάθειες του μουσικολόγου Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου (1915-2000). Κατά τη δεκαετία του 1980, το εκδοτικό ενδιαφέρον για τα έργα του Σκαλκώτα πέρασε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και με επίκεντρο τις προσπάθειες του συνθέτη, αρχιμουσικού, παιδαγωγού και εκδότη μουσικής Gunther Schuller (1925-2015) άλλη μία σειρά έργων έγινε προσιτή στο κοινό μέσω των εκδόσεων Margun που αργότερα μεταβιβάστηκαν στην εκδοτική εταιρεία G. Schirmer, Inc. (σήμερα Music Sales Classical). Η παγκόσμια όμως αποδοχή του έργου του Σκαλκώτα ενισχύθηκε καθοριστικά από την απόφαση της σουηδικής δισκογραφικής εταιρίας BIS να δισκογραφήσει τα άπαντα του συνθέτη, πρωτοβουλία που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έχοντας πλέον ξεπεράσει τους 17 τίτλους δίσκων ακτίνας. Η συμβολή της Μουσικής Βιβλιοθήκης «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής, όπου πλέον φιλοξενείται το Αρχείο Σκαλκώτα, αναμένεται να δώσει νέα ώθηση στην έρευνα και στη διάδοση του έργου του μεγάλου Έλληνα δημιουργού, ενώ η έκδοση αδημοσίευτων έργων και ενορχηστρώσεων του Νίκου Σκαλκώτα από το Κέντρο Ελληνικής Μουσικής έχει ήδη εμπλουτίσει τη γνώση μας για το ακόμη άγνωστο, μα πολυσχιδές, δημιουργικό του έργο.
Εξώφυλλο του αγγλικού περιοδικού "The Listener" στο οποίο δημοσιεύτηκε άρθρο του μουσικοκριτικού Hans Keller όπου αναλύει την μουσική ιδιοφυία του Νίκου Σκαλκώτα. (9/12/1954)
ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ
Το Αρχείο του Νίκου Σκαλκώτα ξεκίνησε να δημιουργείται ουσιαστικά αμέσως μετά τον πρόωρο θάνατό του το 1949. Χάρη στην πρωτοβουλία φίλων και θαυμαστών του ιδρύθηκε η «Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα» με σκοπό την συγκέντρωση, τη διαφύλαξη και την διάδοση του έργου του. Μετά τον θάνατο του Γιάννη Γ. Παπαϊωάννου που υπήρξε επικεφαλής όλης αυτής της προσπάθειας, το αρχείο περιήλθε στην κατοχή του Ιδρύματος Αιμίλιου Χουρμουζίου και Μαρίκας Παπαϊωάννου.
Από τον Ιούνιο του 2018 ξεκίνησε μια νέα περίοδος όσον αφορά τις προσπάθειες για την ανάδειξη και προβολή του έργου του Νίκου Σκαλκώτα, καθώς το πλήρες αρχείο του κορυφαίου Έλληνα συνθέτη περιήλθε στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου Οι Φίλοι της Μουσικής στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ώστε μετά την επεξεργασία του από τα εξειδικευμένα στελέχη της Βιβλιοθήκης, να τεθεί στη διάθεση των μελετητών.
Το αρχείο χωρίζεται σε τρείς κατηγορίες:
1) Το μουσικό αρχείο του συνθέτη που αποτελείται από 85 πρωτότυπες συνθέσεις σε διάφορες μορφές και έχει πλήρως ψηφιοποιηθεί. Στα χειρόγραφα αυτά συγκαταλέγονται μερικά από τα πιο γνωστά του έργα όπως οι «36 ελληνικοί χοροί», «Η επιστροφή του Οδυσσέα», τα «32 κομμάτια για πιάνο» κ.ά.. Είναι επίσης σημαντικό να τονίσουμε ότι σε πολλά από αυτά τα έργα περιλαμβάνονται και χειρόγραφες σημειώσεις του συνθέτη σχετικές με την εκτέλεση τους
2) Το μη μουσικό μέρος του αρχείου το οποίο περιλαμβάνει πρωτότυπη αλληλογραφία του συνθέτη, φωτογραφίες, προγράμματα, κείμενα κ.ά.. Αυτό το μέρος του συνθέτη περιλαμβάνει υλικό από την περίοδο που ο Σκαλκώτας ήταν εν ζωή. Παρά το γεγονός ότι ο όγκος αυτού του υλικού είναι λιγοστός, τα τεκμήρια είναι σημαντικά και σπάνια. Υπάρχει για παράδειγμα αλληλογραφία με τη Μαρίκα Παπαϊωάννου την περίοδο των σπουδών του στο Βερολίνο, προγράμματα συναυλιών με έργα του, δημοσιεύματα σε περιοδικά, οικογενειακές και προσωπικές φωτογραφίες καθώς και η πρώτη έκδοση των «Ελληνικών Χορών» από το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών.
3) Το υλικό που ξεκίνησε να συγκεντρώνεται αμέσως μετά τον θάνατό του από την «Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα». Πρόκειται για αλληλογραφία με μουσικούς, εκδοτικούς οίκους αλλά και ερευνητές, προγράμματα συναυλιών με εκτελέσεις έργων του, κείμενα ραδιοφωνικών εκπομπών, εκδόσεις, διασκευές έργων, καταστατικά, μελέτες, ηχητικό υλικό κ.ά..
"Nikos Skalkottas: an original genius". Το άρθρο του μουσικοκριτικού Hans Keller όπου αναλύει την μουσική ιδιοφυία του Νίκου Σκαλκώτα. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο αγγλικό περιοδικό "The Listener". (9/12/1954)